Αναδημοσίευση http://neakentrodexia.blogspot.com/
Στο συγκεκριμένο ζήτημα, αυτό της ανέγερσης των μιναρέδων, καθώς και στο θέμα της απαγόρευσης των ισλαμικών ενδυμασιών, όπως το niqab και η μπούρκα, συνδέονται ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με την σημειολογία της καθημερινής διάδρασης των πολιτισμικών αναφορών, αλλά και με την εύρθυμη λειτουργία και την ενότητα του δημοκρατικού επικοινωνιακού χώρου.
Κατά τον Αμερικανό κοινωνιολόγο Erving Goffman (1922-1982) η κοινωνική ζωή συνίσταται εν πολλοίς σε μία σειρά καθημερινών τελετουργικής υφής ενεργειών, από τους τρόπους επικοινωνίας και χαιρετισμού έως τον τρόπο ομιλίας και προβολής του εαυτού.[1] Οι μικρές αυτές τελετουργίες δεν δομούν απλώς την κοινωνική αλληλεγγύη, στον βαθμό που παρουσιάζουν κοινότητα όσον αφορά στα χαρακτηριστικά τους, αλλά και την αίσθηση της ταυτότητας των δρώντων υποκειμένων. Κατ΄αυτήν την έννοια η επίδειξη της ισλαμικής παραδοσιακής ενδυμασίας συνιστά μία εκδήλωση της ταυτότητας των μουσουλμάνων μεταναστών και στον βαθμό που το σημειολογικό βάρος της ενδυμασίας αυτής αντιβαίνει στην ευρωπαική πολιτισμική παράδοση της ισότητας των φύλων, συνιστά μία ενέργεια κατ’ εξοχήν επιθετική και αναθεωρητική της αντίληψης του δημοσίου χώρου.
Η επίδειξη της ισλαμικής ενδυμασίας επί του σώματος και του μιναρέ επί του αρχιτεκτονικού τοπίου αποτελούν εκδηλώσεις μίας συμβολικής διαδραστικότητας (symbolic interactionism), βάσει της οποίας το σημαίνον τείνει να ταυτίζεται με το σημαινόμενο ή εκφράζει θεμελιώδεις αξίες του τελευταίου.[2] Η μπούρκα και οι παρεμφερείς με αυτήν ισλαμικές ενδυμασίες αποτελούν κατ’ ουσίαν την πιο επιθετική εκδήλωση της ισλαμικής ακοινωνικής ιδιαιτερότητας, καθώς όχι απλώς εκφράζουν τον ριζοσπαστισμό της αντιδυτικής ιδεολογικής αντίθεσης, αλλά επίσης απομονώνουν το φέρον άτομο στην αορατότητα της ισλαμικής κοινότητας, στην ενότητα της αδιαπερατότητας του βλέμματος και συνεπώς του ελέγχου εκ μέρους της δυτικής κοινωνίας. Η αλλοίωση των χαρακτηριστικών του σώματος και ιδίως του προσώπου λειτουργεί προς την κατεύθυνση της αποκοινωνικοποίησης και της απόσυρσης στην παράλληλη κοινωνία της ισλαμικής κοινότητας.
Σε επίπεδο αρχιτεκτονικής παρουσίας ο μιναρές (manāra)[3] αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν επιθετικό σύμβολο, μία οπτική αναφορά της κυριαρχίας της ισλαμικής θρησκείας επί του εδάφους της περιοχής, στην οποία ανεγείρεται το αρχιτεκτόνημα.[4] Ο μιναρές υποστασιοποιεί την αφηρημένη παρουσία της θεϊκής ουσίας στην ισλαμική αντίληψη και μάλιστα όχι ως μετριοπαθής δήλωση συνύπαρξης με τις αξίες της χώρας υποδοχής, αλλά ως απόπειρα βίαιης οπτικής κυριαρχίας στο τοπίο, το οποίο καθίσταται αντιληπτό ως κατακτημένο έδαφος.[5] Στην περίπτωση της ανέγερσης μιναρέδων στις ευρωπαϊκές πόλεις έχουμε να κάνουμε με μία αναπαράσταση της αξίωσης της ιδεολογικής και κυριαρχικής προτεραιότητας του Ισλάμ επί των ευρωπαϊκών κοινωνιών, με έναν έκδηλο στην επιδεικτική του ορατότητα ιμπεριαλισμό της αρχιτεκτονικής.[6]
Πλέον, με την πανηγυρική επανέναρξη της αντιπαλότητας ανάμεσα στην Δύση και στον ισλαμικό κόσμο μετά το 2001 (για την πλειονότητα των Δυτικών, διότι για μερίδα του διεθνούς ισλαμισμού η αντιπαράθεση είχε ξεκινήσει νωρίτερα)[7] ο μιναρές μετατρέπεται σε ένα σαφές σύμβολο επιθετικότητας, σε μία δήλωση πολεμικής υφής, καθώς μεταβάλλει από σημειολογικής άποψης την περιοχή, στην οποία δεσπόζει, από έδαφος των Δυτικών σε προγεφύρωμα του Ισλάμ στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών,[8] ακόμη και σε έναν ασφαλή χώρο προετοιμασίας των τρομοκρατικών επιθέσεων, έναν θύλακα, δηλαδή, αντικρατικής δράσης και ιδεολογικής ανομίας.
Απέναντι σε αυτήν την εγγενώς επιθετική στάση των ισλαμικών μεταναστευτικών κοινοτήτων έναντι των αρχών και των αξιών της δυτικής κοινωνίας, - επιθετική στάση, η οποία, μάλιστα, εκδηλώνεται με διπλό τρόπο στο επίπεδο του συμβολισμού -, η ενοποίηση της ορατότητας του δημόσιου χώρου όσον αφορά στην ατομική αυτοπαρουσίαση και όχι όσον αφορά στην ιδεολογική ενότητα, συνιστά βασική πολιτική προτεραιότητα των δημοκρατικών κοινωνιών της Δύσης. Σε μία δημοκρατική κοινωνία, άλλωστε, οι κρατικές αρχές έχουν κάθε δικαίωμα να επιβάλουν περιορισμούς στην ισλαμική ενδυμασία, όταν η τελευταία ως πρακτική είναι ασύμβατη με τον επιδιωκόμενο σκοπό του δημοκρατικού κράτους να προστατεύει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων πολιτών, την δημόσια τάξη και την δημόσια ασφάλεια. Η θέση αυτή εκφράστηκε σε επίσημο θεσμικό επίπεδο το 2004 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.[9]
Η αναίρεση της επιδεικτικής ορατότητας του Ισλάμ πραγματοποιείται, επομένως, σε δύο επίπεδα, σε αυτό της ατομικής αυτοπαρουσίασης, μέσω της απαγόρευσης των χαρακτηριστικών ισλαμικών ενδυμασιών –όπως το niqab ή ή μπούρκα-, οι οποίες αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου και αναιρούν την ενότητα του δημόσιου χώρου, και σε έναν βαθμό σε αυτό της αρχιτεκτονικής κυριαρχίας στο τοπίο, μέσω της απαγόρευσης ανέγερσης νέων επιθετικών θρησκευτικών συμβόλων, όπως οι μιναρέδες. Στην Ελβετία η ανέγερση νέων μιναρέδων απαγορεύτηκε με συνταγματική τροποποίηση, η οποία εισήχθη με δημοψήφισμα τον Νοέμβριο του 2009, στο οποίο τα 22 από τα 26 καντόνια επιδοκίμασαν την απαγόρευση. Σχετικές δημοσκοπήσεις σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη κατέδειξαν ότι σε περίπτωση δημοψηφίσματος για την απαγόρευση της ανέγερσης νέων μιναρέδων, η πλειοψηφία θα ενέκρινε μία τέτοια διάταξη.[10]
Στην περίπτωση της Ελλάδος η κατασκευή ενός τζαμιού για τις θρησκευτικές τελετουργικές ανάγκες των μουσουλμάνων μεταναστών θα ήταν επωφελές να συνδεθεί με την ανυπαρξία μιναρέ, με την ανέγερση του κτίσματος εκτός του αστικού ιστού της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών και με την αποκλειστική χρηματοδότηση του κτίσματος από το ελληνικό κράτος, ώστε να αποφευχθούν διασυνδέσεις με κέντρα προαγωγής του ισλαμιστικού εξτρεμισμού.
Βλ. E. Goffman, The Presentation of Self in Everyday Life, New York: Anchor Books, 1959.
[2] Βλ. H. Blumer, Symbolic Interactionism: Perspective and Method, Berkeley, CA: University of California Press, 1969.
[3] Για την ιστορική προέλευση του μιναρέ ως αρχιτεκτονήματος, την ετυμολογία και τους συμβολισμούς του βλ. το λήμμα ‘manār, manāra’ στο The Encyclopedia of Islam, edited by C.E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis & Ch. Pellat, Leiden: E.J. Brill, 1991, vol. VI, 358-60.
[4] Για τους συμβολισμούς του μιναρέ βλ. J. Bloon, Minaret: Symbol of Islam, Oxford Studies of Islamic Arts VII, Oxford: Oxford University Press, 1989.
[5] Βλ. F.B. Flood, ‘Ghurid Monuments and Muslim Identities: Epigraphy and Exegesis in Twelfth-Century Afghanistan’, Indian Economic Social History Review 42:3 (9/2005), 263-94.
[6] Παρόμοιο ιδεολογικό περιεχόμενο είναι δυνατόν να εντοπιστεί και στην αγορά μη χρησιμοποιούμενων χριστιανικών ναών από τις ισλαμικές κοινότητες, οι οποίοι τις μετατρέπουν σε τζαμιά. Βλ. C. Caldwell, Reflections on the Revolution in Europe, New York: Doubleday, 2009, 146.
[7] Βλ. J. Fox, ‘Two Civilizations and Ethnic Conflict: Islam and the West’, Journal of Peace Research 38:4 (2001), 459-72.
[8] Καθόλου τυχαία δεν ήταν από αυτήν την άποψη η άκρως επιθετική σημειολογία του συνθήματος του ισλαμιστικού κόμματος (AKP) στην Τουρκία «Τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας, οι θόλοι τους τα κράνη μας, οι μιναρέδες είναι οι ξιφολόγχες μας και οι πιστοί ο στρατός μας». Βλ. S. Kinzer, ‘Turkey Secularists Take Their Battle into Court’, εφ. New York Times, φ. 5/4/1998. Η πολιτική χρήση των μεταναστευτικών ισλαμικών κοινοτήτων επιβεβαιώνεται από τις επανειλημμένες πρόσφατες (2010) προτροπές του Τούρκου πρωθυπουργού Tayip Erdogan προς τους πολιτογραφηθέντες Τούρκους μετανάστες, προς Γερμανούς πολίτες δηλαδή, να μην ενσωματωθούν στις δομές της γερμανικής κοινωνίας. Βλ. ενδεικτικά http://www.thelocal.de/society/20100317-25933.html.
[9] Βλ. A. Phillips, Multiculturalism without Culture, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2009, 115.
[10] Βλ. R. Wielaard, ‘Bans on Muslim Garb Show Shift in Attitudes’, εφ. The Boston Globe, φ. 18/4/2010. Αντιδράσεις κατά της ανέγερσης μιναρέδων, άλλωστε, έχουν σημειωθεί σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη: στην Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Σλοβενία, τη Σουηδία, καθώς και στην Ελλάδα
Στο συγκεκριμένο ζήτημα, αυτό της ανέγερσης των μιναρέδων, καθώς και στο θέμα της απαγόρευσης των ισλαμικών ενδυμασιών, όπως το niqab και η μπούρκα, συνδέονται ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με την σημειολογία της καθημερινής διάδρασης των πολιτισμικών αναφορών, αλλά και με την εύρθυμη λειτουργία και την ενότητα του δημοκρατικού επικοινωνιακού χώρου.
Κατά τον Αμερικανό κοινωνιολόγο Erving Goffman (1922-1982) η κοινωνική ζωή συνίσταται εν πολλοίς σε μία σειρά καθημερινών τελετουργικής υφής ενεργειών, από τους τρόπους επικοινωνίας και χαιρετισμού έως τον τρόπο ομιλίας και προβολής του εαυτού.[1] Οι μικρές αυτές τελετουργίες δεν δομούν απλώς την κοινωνική αλληλεγγύη, στον βαθμό που παρουσιάζουν κοινότητα όσον αφορά στα χαρακτηριστικά τους, αλλά και την αίσθηση της ταυτότητας των δρώντων υποκειμένων. Κατ΄αυτήν την έννοια η επίδειξη της ισλαμικής παραδοσιακής ενδυμασίας συνιστά μία εκδήλωση της ταυτότητας των μουσουλμάνων μεταναστών και στον βαθμό που το σημειολογικό βάρος της ενδυμασίας αυτής αντιβαίνει στην ευρωπαική πολιτισμική παράδοση της ισότητας των φύλων, συνιστά μία ενέργεια κατ’ εξοχήν επιθετική και αναθεωρητική της αντίληψης του δημοσίου χώρου.
Η επίδειξη της ισλαμικής ενδυμασίας επί του σώματος και του μιναρέ επί του αρχιτεκτονικού τοπίου αποτελούν εκδηλώσεις μίας συμβολικής διαδραστικότητας (symbolic interactionism), βάσει της οποίας το σημαίνον τείνει να ταυτίζεται με το σημαινόμενο ή εκφράζει θεμελιώδεις αξίες του τελευταίου.[2] Η μπούρκα και οι παρεμφερείς με αυτήν ισλαμικές ενδυμασίες αποτελούν κατ’ ουσίαν την πιο επιθετική εκδήλωση της ισλαμικής ακοινωνικής ιδιαιτερότητας, καθώς όχι απλώς εκφράζουν τον ριζοσπαστισμό της αντιδυτικής ιδεολογικής αντίθεσης, αλλά επίσης απομονώνουν το φέρον άτομο στην αορατότητα της ισλαμικής κοινότητας, στην ενότητα της αδιαπερατότητας του βλέμματος και συνεπώς του ελέγχου εκ μέρους της δυτικής κοινωνίας. Η αλλοίωση των χαρακτηριστικών του σώματος και ιδίως του προσώπου λειτουργεί προς την κατεύθυνση της αποκοινωνικοποίησης και της απόσυρσης στην παράλληλη κοινωνία της ισλαμικής κοινότητας.
Σε επίπεδο αρχιτεκτονικής παρουσίας ο μιναρές (manāra)[3] αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν επιθετικό σύμβολο, μία οπτική αναφορά της κυριαρχίας της ισλαμικής θρησκείας επί του εδάφους της περιοχής, στην οποία ανεγείρεται το αρχιτεκτόνημα.[4] Ο μιναρές υποστασιοποιεί την αφηρημένη παρουσία της θεϊκής ουσίας στην ισλαμική αντίληψη και μάλιστα όχι ως μετριοπαθής δήλωση συνύπαρξης με τις αξίες της χώρας υποδοχής, αλλά ως απόπειρα βίαιης οπτικής κυριαρχίας στο τοπίο, το οποίο καθίσταται αντιληπτό ως κατακτημένο έδαφος.[5] Στην περίπτωση της ανέγερσης μιναρέδων στις ευρωπαϊκές πόλεις έχουμε να κάνουμε με μία αναπαράσταση της αξίωσης της ιδεολογικής και κυριαρχικής προτεραιότητας του Ισλάμ επί των ευρωπαϊκών κοινωνιών, με έναν έκδηλο στην επιδεικτική του ορατότητα ιμπεριαλισμό της αρχιτεκτονικής.[6]
Πλέον, με την πανηγυρική επανέναρξη της αντιπαλότητας ανάμεσα στην Δύση και στον ισλαμικό κόσμο μετά το 2001 (για την πλειονότητα των Δυτικών, διότι για μερίδα του διεθνούς ισλαμισμού η αντιπαράθεση είχε ξεκινήσει νωρίτερα)[7] ο μιναρές μετατρέπεται σε ένα σαφές σύμβολο επιθετικότητας, σε μία δήλωση πολεμικής υφής, καθώς μεταβάλλει από σημειολογικής άποψης την περιοχή, στην οποία δεσπόζει, από έδαφος των Δυτικών σε προγεφύρωμα του Ισλάμ στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών,[8] ακόμη και σε έναν ασφαλή χώρο προετοιμασίας των τρομοκρατικών επιθέσεων, έναν θύλακα, δηλαδή, αντικρατικής δράσης και ιδεολογικής ανομίας.
Απέναντι σε αυτήν την εγγενώς επιθετική στάση των ισλαμικών μεταναστευτικών κοινοτήτων έναντι των αρχών και των αξιών της δυτικής κοινωνίας, - επιθετική στάση, η οποία, μάλιστα, εκδηλώνεται με διπλό τρόπο στο επίπεδο του συμβολισμού -, η ενοποίηση της ορατότητας του δημόσιου χώρου όσον αφορά στην ατομική αυτοπαρουσίαση και όχι όσον αφορά στην ιδεολογική ενότητα, συνιστά βασική πολιτική προτεραιότητα των δημοκρατικών κοινωνιών της Δύσης. Σε μία δημοκρατική κοινωνία, άλλωστε, οι κρατικές αρχές έχουν κάθε δικαίωμα να επιβάλουν περιορισμούς στην ισλαμική ενδυμασία, όταν η τελευταία ως πρακτική είναι ασύμβατη με τον επιδιωκόμενο σκοπό του δημοκρατικού κράτους να προστατεύει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων πολιτών, την δημόσια τάξη και την δημόσια ασφάλεια. Η θέση αυτή εκφράστηκε σε επίσημο θεσμικό επίπεδο το 2004 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.[9]
Η αναίρεση της επιδεικτικής ορατότητας του Ισλάμ πραγματοποιείται, επομένως, σε δύο επίπεδα, σε αυτό της ατομικής αυτοπαρουσίασης, μέσω της απαγόρευσης των χαρακτηριστικών ισλαμικών ενδυμασιών –όπως το niqab ή ή μπούρκα-, οι οποίες αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου και αναιρούν την ενότητα του δημόσιου χώρου, και σε έναν βαθμό σε αυτό της αρχιτεκτονικής κυριαρχίας στο τοπίο, μέσω της απαγόρευσης ανέγερσης νέων επιθετικών θρησκευτικών συμβόλων, όπως οι μιναρέδες. Στην Ελβετία η ανέγερση νέων μιναρέδων απαγορεύτηκε με συνταγματική τροποποίηση, η οποία εισήχθη με δημοψήφισμα τον Νοέμβριο του 2009, στο οποίο τα 22 από τα 26 καντόνια επιδοκίμασαν την απαγόρευση. Σχετικές δημοσκοπήσεις σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη κατέδειξαν ότι σε περίπτωση δημοψηφίσματος για την απαγόρευση της ανέγερσης νέων μιναρέδων, η πλειοψηφία θα ενέκρινε μία τέτοια διάταξη.[10]
Στην περίπτωση της Ελλάδος η κατασκευή ενός τζαμιού για τις θρησκευτικές τελετουργικές ανάγκες των μουσουλμάνων μεταναστών θα ήταν επωφελές να συνδεθεί με την ανυπαρξία μιναρέ, με την ανέγερση του κτίσματος εκτός του αστικού ιστού της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών και με την αποκλειστική χρηματοδότηση του κτίσματος από το ελληνικό κράτος, ώστε να αποφευχθούν διασυνδέσεις με κέντρα προαγωγής του ισλαμιστικού εξτρεμισμού.
Βλ. E. Goffman, The Presentation of Self in Everyday Life, New York: Anchor Books, 1959.
[2] Βλ. H. Blumer, Symbolic Interactionism: Perspective and Method, Berkeley, CA: University of California Press, 1969.
[3] Για την ιστορική προέλευση του μιναρέ ως αρχιτεκτονήματος, την ετυμολογία και τους συμβολισμούς του βλ. το λήμμα ‘manār, manāra’ στο The Encyclopedia of Islam, edited by C.E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis & Ch. Pellat, Leiden: E.J. Brill, 1991, vol. VI, 358-60.
[4] Για τους συμβολισμούς του μιναρέ βλ. J. Bloon, Minaret: Symbol of Islam, Oxford Studies of Islamic Arts VII, Oxford: Oxford University Press, 1989.
[5] Βλ. F.B. Flood, ‘Ghurid Monuments and Muslim Identities: Epigraphy and Exegesis in Twelfth-Century Afghanistan’, Indian Economic Social History Review 42:3 (9/2005), 263-94.
[6] Παρόμοιο ιδεολογικό περιεχόμενο είναι δυνατόν να εντοπιστεί και στην αγορά μη χρησιμοποιούμενων χριστιανικών ναών από τις ισλαμικές κοινότητες, οι οποίοι τις μετατρέπουν σε τζαμιά. Βλ. C. Caldwell, Reflections on the Revolution in Europe, New York: Doubleday, 2009, 146.
[7] Βλ. J. Fox, ‘Two Civilizations and Ethnic Conflict: Islam and the West’, Journal of Peace Research 38:4 (2001), 459-72.
[8] Καθόλου τυχαία δεν ήταν από αυτήν την άποψη η άκρως επιθετική σημειολογία του συνθήματος του ισλαμιστικού κόμματος (AKP) στην Τουρκία «Τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας, οι θόλοι τους τα κράνη μας, οι μιναρέδες είναι οι ξιφολόγχες μας και οι πιστοί ο στρατός μας». Βλ. S. Kinzer, ‘Turkey Secularists Take Their Battle into Court’, εφ. New York Times, φ. 5/4/1998. Η πολιτική χρήση των μεταναστευτικών ισλαμικών κοινοτήτων επιβεβαιώνεται από τις επανειλημμένες πρόσφατες (2010) προτροπές του Τούρκου πρωθυπουργού Tayip Erdogan προς τους πολιτογραφηθέντες Τούρκους μετανάστες, προς Γερμανούς πολίτες δηλαδή, να μην ενσωματωθούν στις δομές της γερμανικής κοινωνίας. Βλ. ενδεικτικά http://www.thelocal.de/society/20100317-25933.html.
[9] Βλ. A. Phillips, Multiculturalism without Culture, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2009, 115.
[10] Βλ. R. Wielaard, ‘Bans on Muslim Garb Show Shift in Attitudes’, εφ. The Boston Globe, φ. 18/4/2010. Αντιδράσεις κατά της ανέγερσης μιναρέδων, άλλωστε, έχουν σημειωθεί σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη: στην Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Σλοβενία, τη Σουηδία, καθώς και στην Ελλάδα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου